Er zijn van die dagen waarop je wakker wordt en jezelf, even later, realiseert dat je iets leuks gaat doen. Vanmorgen was dat bij mij het geval. Ik had mezelf beloofd dat ik vandaag zou gaan schrijven over Colt Express; een van de leukste en meest onderschatte spellen die ik ken. Een topdag!
Het is 14 januari 1899, even na zeven uur in de ochtend. De zon komt op als een enorme sinaasappel en de Union Pacific Express heeft net Folsom, New Mexico verlaten. Er zijn 47 passagiers aan boord. Kort na het vertrek horen de passagiers voetstappen boven hun hoofd, en daarna schoten. Tot de tanden gewapende bandieten beroven zonder pardon eerzame reizigers van hun geldbuidels en juwelen. Zullen de bandieten hier ongeschonden uit komen? Zullen ze er in slagen om de geldcassettes met de salarissen van de werknemers van de Nice Valley Coal Company, die worden bewaakt door Marshal Samual Ford, te roven? Er is echter slechts één bandiet die zijn doel zal bereiken: de rijkste bandiet worden!
Voordat je Colt Express begint te spelen...
en dat nog nooit eerder gedaan hebt... is het wel handig dat de spelers weten dat het in niets lijkt op een spel dat ze al eerder hebben gespeeld hebben.
In Colt Express speel je het scenario van een treinroof zoals je dat uit een ouderwetse "cowboyfilm" kent. Dat scenario stel je samen door - om beurten - de kaarten te spelen van het personage dat je in deze film speelt. Iedere speler speelt een personage. Elk personage heeft dezelfde kaarten maar andere vaardigheden. De volgorde waarin de spelers deze kaarten spelen en het effect daarvan bepaalt hoe de treinroof verloopt.
Ook op tafel is Colt Express anders dan andere spellen. In plaats van een plat speelbord zien we een trein. Er is een locomotief, er zijn wagons en er kunnen ook nog sfeerverhogende objecten geplaatst zijn zoals cactussen en stenen. Er is heus niet veel fantasie voor nodig om jezelf te verplaatsen naar The Great Western Plains. Je zou eventueel nog muziek van Ennio Morricone op kunnen zetten.
Belangrijk is wel dat je met minstens vier spelers bent. Colt Express is vooral een gezelschapsspel... maar ook een film
De hoofdrolspelers
Ghost
Ghost is een discreet figuur. In de eerste beurt van elke ronde mag Ghost zijn actiekaart gedekt op de gezamenlijke stapel leggen. Als je er voor kiest om tijdens de eerste beurt drie extra actie kaarten te trekken, dan kun je de speciale vaardigheid van Ghost niet meer gebruiken tijdens deze ronde.
Belle
Belle’s schoonheid is haar belangrijkste wapen. Ze kan niet het slachtoffer zijn van een schietactie of een zgn dreunactie als een andere bandiet ook als slachtoffer van de actie kan fungeren.
Cheyenne
Cheyenne is een voortreffelijk zakkenroller. Als Cheyenne een dreun verkoopt aan een bandiet, kan zij de geldbuidel oppakken die de bandiet door de dreun laat vallen. Als de bandiet een juweel of een geldcassette verliest dan valt het zoals altijd op de vloer van de wagon of op het dak van de wagon.
Tuco
Het dak kan de schoten van Tuco niet stoppen. Tuco kan ook door het dak van de wagon schieten en raakt dan een bandiet die zich op de andere verdieping van deze wagon bevindt.
Django
De schoten van Django zijn zo krachtig dat je naar achteren wordt geslingerd. Als Django een bandiet raakt, beweegt het slachtoffer één wagon in de richting van het schot. Houdt er daarbij rekening mee dat een bandiet de trein nooit kan verlaten.
Doc
Doc is de slimste van de bende. Hij trekt aan het begin van elke ronde 7 kaarten in plaats van zes.
- Elke speler kiest een van deze karakters, neemt de bijpassende karakterkaart en legt deze voor zich neer. Vervolgens legt hij de 6 kogelkaarten van zijn kleur links naast zijn karakterkaart. De kogelkaarten liggen in aflopende volgorde, met de kaart met de meeste (6) kogels bovenop en de minste (1) onderop, zichtbaar voor alle spelers.
- Elke speler schudt vervolgens zijn 10 actiekaarten en legt ze rechts naast de karakterkaart neer. Dit is de persoonlijke stapel van de speler.
- Als laatste pakt elke speler een geldbuidel met een waarde van $ 250 uit de voorraad en legt deze met de beeldzijde naar beneden (‘face down’) op zijn karakterkaart.
- Bij het begin van het spel zit jouw magazijn vol met kogels. Je zult proberen om de kogels op je tegenstanders af te vuren om ze te vertragen. Elke speler heeft dezelfde 10 actie kaarten.
- Tijdens het spel zul je jouw buit op jouw karakter kaart verzamelen. De waarde van de geldbuidels moet je verborgen houden voor de andere spelers. Je mag je eigen geldbuidels op elk moment zelf bekijken.
Voorbereiding
- Zet de locomotief in het midden van de tafel neer en plaats net zo veel wagonnetjes als er spelers zijn achter de locomotief. Je kunt zelf de wagonnetjes kiezen en ze in een zelfgekozen volgorde plaatsen.
- Leg in elke wagon buitfiches op de vloer van de wagon zoals aangegeven. De geldbuidels worden willekeurig gepakt en face down neergelegd, met de waarde verborgen.
- Plaats de Marshal en een geldcassette in de locomotief. De overige buitfiches kunnen, de tweede geldcassette uitgezonderd, terug in de doos. De tweede geldcassette wordt naast de locomotief gelegd. Deze kan namelijk later in het spel komen.
- Neem de 7 rondekaarten die overeenkomen met het aantal spelers (2-4 of 5-6). Trek hier willekeurig 4 van en schud deze. Kies vervolgens ook willekeurig een van de treinstationkaarten. Maak een stapel van deze 5 kaarten. Leg de kaarten face down neer en zorg er voor dat de treinstationkaart onderop ligt. De overgebleven 5 rondekaarten kunnen weer terug in de doos.
- Leg de 13 neutrale kogelkaarten naast de locomotief.
- Neem de meeples van de bandieten die horen bij de karakters die meespelen en trek er willekeurig een van. De speler die dit karakter heeft gekozen is de startspeler in de eerste ronde. De startspeler pakt de stapel met de 5 ronde kaarten en legt deze voor zich neer. De startspeler is speler 1, zijn linker buurman is speler 2 enzovoort.
De spelers met een oneven nummer plaatsen hun bandiet in de laatste wagon. De spelers met een even nummer plaatsen hun bandiet in de op één na laatste wagon.
Doel van het spel
Om het spel te winnen moet je de rijkste bandiet van het Wilde Westen worden. Hiervoor moet je er voor zorgen dat je meer buit vergaart dan je tegenstanders – pas er daarbij wel op dat je niet te vaak wordt geraakt door de rondvliegende kogels. Voor de scherpschutters is er nog een extra prijs van $1000.
Het verloop van het spel
Het spel bestaat uit 5 ronden. Elke ronde bestaat uit twee fases:
Fase 1:
Planfase: De spelers leggen één voor één hun actiekaarten op een gemeenschappelijke stapel in het midden van de tafel.
Fase 2:
Acties uitvoeren: De in de planfase gespeelde actiekaarten worden uitgevoerd.
Aan het begin van een ronde schudt iedere speler zijn stapel en trekt 6 kaarten. Dit zijn zijn handkaarten. De startspeler trekt vervolgens de bovenste rondekaart en legt deze kaart zodanig op de tafel zodat hij goed zichtbaar is voor iedereen. Deze rondekaart vermeldt het aantal beurten, met kaarticoontjes, gedurende deze fase. Ook kun je op deze kaart zien hoe de beurten zullen verlopen.
Fase 1: Planfase
Met de klok mee, beginnend bij de startspeler, speelt elke speler zijn beurt. Tijdens zijn beurt kan een speler:
- een actiekaart uit de hand op de gemeenschappelijke stapel leggen. De kaart wordt, tenzij anders aangegeven, met de beeldzijde naar boven gelegd
- drie extra actiekaarten van zijn persoonlijke stapel op de hand nemen.
De Planfase eindigt als het aantal beurten dat op de rondekaart staat aangegeven is afgewikkeld. Als een speler kaarten in zijn hand over heeft, legt hij deze boven op zijn persoonlijke stapel.
Fase 2: Acties uitvoeren
De startspeler pakt de stapel met actiekaarten die tijdens de planfase is gecreëerd en draait deze stapel om. De volgorde van de kaarten mag niet worden gewijzigd. Vervolgens worden de acties van de bandieten, één voor één, beginnend met de bovenste kaart (ofwel in de volgorde waarin ze zijn gespeeld) uitgevoerd. Alle geplande acties moeten worden uitgevoerd. Ze zijn verplicht. Als de actie is uitgevoerd, geeft de startspeler de kaart weer terug aan degene die hem heeft gespeeld.
Deze speler voegt deze kaart weer toe aan zijn persoonlijke stapel.
Wat zijn dit voor acties?
Dit is de situatie: een bandiet kan zich slechts in de trein zijn (in een wagon) of op het dak van de trein. De locomotief geldt ook als een wagon. Een bandiet kan dus in als op de locomotief staan. Bij het begin van het spel kan een bandiet niet op het dak van de trein staan.
Bewegen
- Als een bandiet zich in de trein bevindt, kan hij zich naar de aanpalende wagon verplaatsen, vooruit of achteruit.
- Als een bandiet zich op de trein bevindt, kan hij zich één, twee of drie wagons verplaatsen, vooruit of achteruit. Je kunt zelf bepalen hoeveel wagons hij zich verplaatst.
- Als er een Beweegkaart is gespeeld, moet de bandiet zich verplaatsen. Hij mag niet op zijn plaats blijven staan.
Let op: over het dak rennen scheelt tijd, omdat je niet wordt gehinderd door deuren en passagiers. Ook ontwijk je daarmee de Marshall.
Van verdieping wisselen
Verander de positie van je bandiet, zonder van wagon te veranderen:
- van binnen in de trein naar het dak;
- of van het dak van de trein naar binnen
Schieten
Kies een van je tegenstanders als slachtoffer en geef hem een van je kogelkaarten. Het slachtoffer legt de kogelkaart die hij heeft gekregen op zijn persoonlijke stapel. Het is niet mogelijk om een bandiet die in dezelfde wagon staat als jij, of op hetzelfde dak staat, als slachtoffer te kiezen.
- Als je in een wagon staat, kun je alleen een bandiet raken die zich in een aanpalende wagon bevindt. Dit kan een wagon zijn die zich voor of achter jouw wagon bevindt. Als de wagon zich verder weg bevindt (meer dan één wagon), kun je de bandieten dus niet raken.
- Als je op het dak staat, kun je een bandiet raken die ook op het dak staat, en die zich in de vuurlinie bevindt. Je kunt een bandiet niet raken als hij op het dak staat van de wagon waar jij zelf ook op staat. Een bandiet bevindt zich in de vuurlinie als er tussen jullie beiden geen andere bandiet staat. Als zich meerdere bandieten bevinden op het dak van dezelfde wagon, wordt verondersteld dat ze naast elkaar staan. Ze staan dan niet achter elkaar. Jij mag je slachtoffer kiezen.
- Als er geen tegenstander is om te raken, moet je jouw kogelkaart houden: jouw schietactie heeft verder geen effect.
- Je schietacties hebben ook geen effect meer als je kogelkaarten opraken tijdens het spel.
- Als je een bandiet raakt, geef je hem één van je kogelkaarten. Hiermee ding je mee naar de titel van scherpschutter. Maar wat belangrijker is, met jouw actie zorg je er voor dat je tegenstander gehandicapt raakt. De kogelkaart is immers waardeloos voor hem en vertraagt zijn actiemogelijkheden.
Beroving
- Als jouw bandiet zich op het dak van een wagon bevindt mag hij een buitfiche pakken van het dak waarop hij zich bevindt.
- Als jouw bandiet zich in een wagon bevindt, mag hij een buitfiche pakken uit de wagon waarin hij zich bevindt.
- Als hij op het dak staat mag hij dus niet een buitfiche uit de wagon nemen, en vice versa.
Het buitfiche leg je op je karakterkaart, zodanig dat de andere spelers de waarde niet kunnen zien. Als er geen buitfiche ligt op de plek waar jouw bandiet zich bevindt, is de beroving mislukt.
Een dreun verkopen
Kies een tegenstander die zich bevindt op het dak van een wagon waarop jij ook staat, of zich in een wagon bevindt waarin jij ook staat.
Als jouw slachtoffer een buitfiche heeft, verliest hij een buitfiche. Jij kiest een buitfiche van zijn karakterkaart en legt het in de wagon of op het dak van de wagon waarin/waarop jij je bevindt. Als je een geldbuidel kiest, mag je de waarde van het fiche niet bekijken.
Vervolgens verplaats je jouw slachtoffer naar een aanpalende wagon. In de meeste gevallen mag jij kiezen of het slachtoffer naar voren of naar achteren gaat. Je kunt alleen niet kiezen als het slachtoffer zich in de locomotief bevindt of in de achterste wagon.
De Marshall
De Marshal verdedigt de passagiers: hij gaat nooit het dak op. Je mag de Marshal een wagon naar voren of naar achteren bewegen.
Als een bandiet een wagon betreedt waarin de Marshal zich bevindt, of de Marshal een wagon betreedt waar zich een bandiet bevindt, vluchten de bandieten naar het dak (zelfs als ze net van het dak zijn gekomen). Een bandiet kan zich nooit in een wagon bevinden waar de Marshal zich ophoudt.
De gevluchte bandieten krijgen ook meteen een neutrale kogelkaart. Deze moeten ze op hun persoonlijke stapel leggen.
Omdat de actiekaarten in omgekeerde volgorde van waarin ze tijdens de planfase zijn gespeeld worden uitgevoerd; kaart voor kaart, wordt en voor de ogen van de spelers een beroving uitgevoerd. Alsof je naar een film kijkt. In de meeste gevallen, wanneer je die kaarten niet zo goed hebt "gepland" is het resultaat hilarisch. Maar er zijn ook spelers die ervaring hebben en heel goed vooruit kunnen denken. Die lijken bovendien goed te kunnen voorspellen welke kaarten hun tegenspelers gaan spelen en - belangrijker - in welke volgorde dit gebeurt. Ik vind het verbazingwekkend om te zien hoe die spelers heer op keer met een vette buit de trein uitstappen.
Zoals ik in het begin al schreef: Colt Express is een uniek spel. Ik ken geen ander spel met hetzelfde mechaniek. Ik ken ook geen ander spel dat zo leuk is in een gezelschap van 5 of 6 spelers.
Dan is er nog iets wat dit spel zo leuk maakt: de uitbreidingen. Ik zal niet meteen beweren dat ze plooien recht strijken die in het basisspel zouden zitten. Dat hoeft niet want het basisspel is prima op zich. De uitbreidingen voegen wel iets extra's toe. iets leuks.
Horses & Stagecoach
Met de eerste uitbreiding komt er een postkoets die naast de trein uit het basisspel rijdt. De bandieten hebben nu paarden die ze kunnen berijden om sneller tussen de wagons te bewegen, en met deze paarden kunnen ze ook in de postkoets springen. De postkoets wordt beschermd door een bewaker met een jachtgeweer, maar een vuistslag in zijn gezicht is genoeg om hem naar het dak van de trein te schieten. Vanaf daar zal hij echter de bandieten op het dak irriteren.
Zodra de postkoets vrij is van de bewaker, kunnen de bandieten een nieuwe brandkast verzamelen. In de postkoets vinden ze ook een aantal gijzelaars die aan het einde van het spel losgeld waard zijn. Pas wel op, want elke gijzelaar heeft een negatief effect waar de bandiet de rest van het spel last van heeft.
Horses & Stagecoach bevat ook nieuwe ronde kaarten en een nieuwe gebeurtenis om het spel nog leuker te maken. Whiskyflessen in de trein verbeteren ook de vermogens van de bandieten.
Time Travel Car
Deze uitbreiding is geïnspireerd op de film Back to te Future II waarin Marty en Doc in het Wilde Westen terecht komen. De tijdreiswagen kan worden gebruikt met of zonder de eerste uitbreiding: Horses & Stagecoach en wordt voor de locomotief geplaatst.
De tijdreiswagen wordt beschouwd als aangrenzend aan het dak en de binnenkant van de locomotief. Je bandiet kan er dus in dankzij een Verplaats actie of een Paard actie als je speelt met de Paarden en postkoets uitbreiding.
Meerdere bandieten kunnen tegelijkertijd in de tijdreiswagen stappen, maar om de actie te activeren moet je bandiet er aan het einde van een ronde alleen in zitten (na het toepassen van de gebeurtenis, als de huidige ronde er een heeft).
Als aan deze voorwaarde is voldaan, sluiten alle andere spelers hun ogen. Ondertussen moet je je Bandiet-pion onder de locomotief, onder een van de wagons of onder de postkoets (als je met de uitbreiding speelt) verstoppen. Dan wordt de volgende Schemin'-fase gespeeld en geen van de andere spelers weet waar je Bandiet is. De locatie van de Bandiet wordt onthuld aan het begin van de Stealin'-fase en de pion wordt in de Wagen geplaatst waar hij was verstopt. Daarna worden alle acties uitgevoerd.
Aan het einde van het spel, nadat de gebeurtenis is opgelost, krijgt de speler $500 en alle buit die zich mogelijk in de tijdreisauto bevindt, als één Bandiet alleen in de tijdreisauto zit.
Marshal & Prisoners
De uitbreiding Colt Express: Marshal & Prisoners uitbreiding bevat drie nieuwe componenten. Het voegt ook een nieuw personage toe: "Mei" een martial arts dame.
- De spelers kunnen gevangenen bevrijden uit de gevangeniswagon die aan het einde van de trein is toegevoegd.
- Eén speler kan spelen als de marshal, die twee decks met kogelkaarten en drie specifieke voorwerpen heeft.
- De marshal heeft vier verborgen en willekeurige doelen, die hij moet bereiken om het spel te winnen (bijv. elke kogel uit een geweer schieten, een bandiet vangen, op elke bandiet schieten.
- Bevrijd jonge bandieten uit de gevangeniswagen om hun hulp te krijgen (d.w.z. een secundaire vaardigheid voor je personage)
Happy Anniversary Box
Ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van Colt Express bracht Ludonaute in 2024 de Happy Anniversary Box uit. Een doos die speciaal is ontworpen om fans van Colt Express - zoals ondergetekende - blij te maken. Daar is de uitgever met vlag en wimpel voor geslaagd.
De doos bevat originele content en exclusieve spelelementen van hoge kwaliteit, zoals houten pionnen en lopers in zeefdruk. Er zitten ook twee nieuwe bandieten om met nog meer spelers te spelen.
De circuswagon
De bandieten kunnen met een "Dikkertje Dap-actie" op en neer langs de nek van de giraf glijden om van verdieping te veranderen óf doorzoek de kisten van de clown doorzoeken.
De handwagen
Natuurlijk ken je de pompwagen uit oude westerns (of recentelijk uit "Oh Brother, Where Art Thou?" Verstop je onder de trein en spring tevoorschijn waar je maar wilt, of stuur je tegenstanders naar het dak van de trein.
Gezeefdrukte houten meeples
Hiermee kun je de kartonnen figuren uit het basisspel vervangen
Twee nieuwe bamdieten
Al Patron, de koning van corruptie & Mary Pumpinks, een geautomatiseerde bandiete die een schattige tegenstander aan het spel toevoegt.
Speciale dreunkaarten
De bandiet die het doelwit is van een speciale dreunkaart wordt niet verplaatst naar een aangrenzende treinwagon, maar verandert in plaats daarvan van verdieping.
Het is al met al een hele lap tekst en dan heb ik nog lang niet alles uit dit spel behandeld. Wat wel duidelijk moet zijn is dat ik het een heel erg leuk spel vind. Echt héél erg leuk. Ik waardeer het vooral zo omdat het in alles afwijkt van dat wat er op onze spellenkamer staat. Colt Express is Uniek en dat zal niemand met mij oneens zijn.
Een andere reden waarom ik het zo ontzettend leuk vind is dat je het niet zelden op tafel kan krijgen. Ik tenminste niet. De meeste van mijn speelkameraden spelen het liefst lastige Euro's of Kennersspellen. Het zijn stuk voor stuk serieuze types.
Colt Express speel je met leuke mensen en wanneer je dat doet dan heb je heel veel plezier.
Ik geef het spel om die uitzonderlijk hoge amusementswaarde een 8.5