Reviews

Geregeld laten bordspelmakers zich inspireren door beroemde boeken. Denk hierbij aan spellen als 1984, Discworld: Ankh-Morpork, Ierusalem: Anno Domini en Paint the Roses. Fernando Eduardo Sánchez is ook zo’n spellenmaker. Hij baseerde zijn spel ‘Inferno’ op het eerste deel (‘de Hel’) van Dante’s Goddelijke Komedie (La Divina Commedia).

In Dante’s Inferno krijgen we een ‘rondleiding’ door de hel die uit verschillende ringen bestaat waarbij elke ring een bepaald type zondaren herbergt. Het spel is een intrigerende ‘soulplacement’ waarbij spelers de zielen van verschillende typen zondaren naar de voor hun bestemde ring moeten brengen om punten te verdienen.

Waar draait het om

Inferno speelt zich zowel af in de hel als in het middeleeuwse Florence. De zielen van gestorven zondaren wachten op het kerkhof en elke beurt zet je één van hen met het veer over naar het hiernamaals en/of stuur je een van de pas aangekomen zielen verder de hel in tot ze hun bestemming bereikt hebben, dat wil zeggen tot ze in de ring aankomen die past bij het type zonden dat ze in hun leven begaan hebben (wellust, verraad, geweld, vraatzucht e.d.). Vervolgens zet je jouw familie in Florence aan het werk om daar levende zondaren terecht te laten stellen en de hel in te slepen. Ondertussen loopt Dante door de hel en bij elke ring waar hij aankomt, wordt op dat moment gekeken welke speler de meeste zondaren van dat type heeft weten aan te brengen.

Hoe speelt het?

Florence, de hel en de schedeltracks

Het speelbord bestaat uit drie delen. Het bovenste deel laat het aardse leven in de stad Florence zien in 8 buurten waarbij je in elke buurt een andere actie kunt doen zodra je er een familielid naar toe stuurt.
Het grootste deel van het bord wordt in beslag genomen door de hel met al zijn ringen.
Het onderste deel is meer administratief van aard, hierop houd je met schedeltjes bij hoeveel zondaren van een bepaald type iedereen vanuit Florence de hel in heeft getrokken. Tevens zie je hier welke bonussen je krijgt bij het aanbrengen van nieuwe zondige zieltjes en hoeveel die aan het eind van het spel op dat moment waard zijn (de koers fluctueert).

Berucht

Dat niet iedereen het op prijs stelt dat je hen zelf of hun geliefden in de hel stopt, blijkt uit het feit dat je ‘infamy’ punten verdient in dit spel. Hoe beruchter je bent, des te beter doe je je werk en wie het beruchtst is aan het eind van het spel wint.

Verschillende soorten valuta

Er zijn twee soorten valuta nodig in dit spel: één geldend in Florence (florijnen) en één geldend in de hel (drachmen). De enige manier om aan drachmen te komen is om in Florence florijnen te wisselen voor drachmen. Drachmen heb je nodig om de veerman te kunnen betalen die de zielen vanuit het kerkhof de rivier Phlegeton laat oversteken (dus het betreft bij Dante niet de rivier de Styx!). Niet alleen op aarde, ook in het rijk van de Duivel heb je enig geld nodig, bijvoorbeeld om bewakers als Medusa voor je aan het werk te zetten of om de veerman te kunnen omkopen.

Thuisbasis (spelersbord)

Iedere speler heeft een eigen spelersbord, dit is de thuisbasis voor je familieleden. Er staat een toren op (om te kunnen schuilen en voorname gasten in te ontvangen), een huis (om je even in terug te trekken) en er is ruimte om vaten die je tijdens het spel kunt krijgen in op te slaan voor extra bonussen. Je start met drie familieleden en je kunt gedurende het spel je familie uitbreiden met geadopteerde kinderen (dankzij wellustige zondaren is er geen gebrek aan nageslacht). Je huis is tevens de plek waar je je fraudekaarten met daarop fijne bonussen kunt activeren.
In tegenstelling tot je familieleden zijn alle zielen op het bord altijd gemeenschappelijk (met één uitzondering want als je met bewaker Antaeus speelt, kun je één ziel voor jezelf claimen).

Minotaurus en andere bewakers

Elk spel staan er steeds twee bewakers in de hel van de in totaal zes (of acht als je de luxe versie hebt). Elk van deze mythologische grootheden heeft andere eigenschappen passend bij zijn/haar aard en verandert de dynamiek van het spel een klein beetje. Zo kun je met de Minotaurus een eigen labyrint ergens in de hel plaatsen om op die manier een directe lijn te creëren tussen jouw labyrint en de Minotaurus waar die zich op dat moment bevindt.

Zielen verplaatsen en familie inzetten

Een beurt bestaat altijd uit twee fasen:

1. Hel:
   Je verplaatst een ziel van een pas gestorven zondaar óf vanaf het kerkhof naar de hel óf je verplaatst een ziel die zich al in de hel bevindt een ring verder zolang hij nog niet op zijn plaats van bestemming is aangekomen (d.w.z. als de ring dezelfde kleur en symbool heeft als de ziel die je verplaatst). Normaliter verplaatst een ziel zich in de hel steeds één ring verder tenzij de plekken voor hem al gevuld zijn, dan mag je daarover heen springen en kan het zijn dat je een ziel in één keer van ring 1 naar ring 5 zet bijvoorbeeld. Ben jij degene die een zondaar in de juiste ring aflevert, dan leg je ‘m neer en krijg je direct de daarbij behorende punten.
   Let tijdens deze fase van je beurt op welk symbool je de ziel neerzet. Dit bepaalt namelijk wat je in de tweede fase van je beurt kunt doen.
2. Florence:
   In Florence zijn er vier wijken waarvan de symbolen overeenkomen met de symbolen op de plaatsen in de hel. Je kunt jouw familie aan het werk zetten in de wijk met hetzelfde symbool als waarop de ziel die je in de eerste fase van je beurt verplaatste terechtgekomen is. Elke wijk bestaat uit twee buurten waarvan het ene deel vrij toegankelijk is en aan het andere entreevoorwaarden verbonden zijn (je moet er een kind naar toe sturen of eerst een florijn voor betalen).
   Afhankelijk van de buurt waar je een familielid naar toe stuurt, kun je een bepaalde actie doen. Zo kun je een kind adopteren om je familie uit te breiden, je kunt een toegangspoort creëren in de muur van Dis om de ergste zondaren naar de diepste ringen van de hel te kunnen zetten, je kunt je netwerk uitbreiden door voorname Florentijnen bij jou thuis uit te nodigen en zo zijn er nog een paar acties die je familieleden op aarde kunnen uitvoeren.

Beschuldigen van zondaren

Als al je familieleden zich in Florence bevinden (eerder mag trouwens ook), dan moet je een nog levende zondaar gaan beschuldigen (of laten veroordelen via je voorname connecties). Nog steeds begint je beurt met het verplaatsen van een ziel naar of in de hel. Zorg dat je deze plaatst op een plek die overeenkomt met een wijk waarin jij familie hebt staan en met het type zonde waar jij graag tegen ten strijde trekt. Jouw beschuldiging zorgt ervoor dat er een nieuwe ziel op het kerkhof verschijnt van het door jou veroordeelde type. Je meldt dit bij de helse bureaucraten zodat de administratie met betrekking tot de door jou gehaalde targets weer bijgewerkt wordt en je ontvangt daarvoor een passende bonus. Elke veroordeelde nieuwe ziel betekent dat Dante zijn tocht verder voortzet en dieper de hel intrekt. Komt hij bij een specifieke ring aan, dan wordt gekeken wie op dat moment de meeste zondaren van dat type heeft aangebracht (kijk, dan is zo’n administratie toch handig) en die ontvangt (of ontvangen, bij gelijke stand) hiervoor een diploma. Gefeliciteerd je hebt je bekwaamd in het opsporen en laten veroordelen van geweldplegers!

Het is soms een wat ondankbare taak om de wereld van zondaren te ontdoen. Niet iedereen neemt je dat namelijk in dank af. Zo’n zondaar is toch vaak het kind, geliefde, vriend of goede buur van iemand anders ... Zorg dus dat je na iedere beschuldiging je gezicht even niet laat zien in Florence, verschans je een tijdje in je toren en haal voor de zekerheid de rest van je familie even terug naar huis zodat ze onder de radar blijven (oftewel: elke beschuldiging zorgt dat je je ‘werkers’ terug kunt halen om ze vanuit je huis opnieuw te kunnen inzetten in een volgende beurt).

Puntentelling

Het spel stopt als Dante de duivel heeft gezien en dus de laatste ring van de hel heeft aangedaan. De tijdens het spel behaalde punten voor het plaatsen van zielen en eventuele bonussen tel je nu op bij de punten die je verdiend hebt met jouw veroordelingen. Er wordt per ring gekeken of je hier een diploma hebt gehaald, hoeveel zielen je hebt laten veroordelen en hoeveel lege plekken er nog zijn in die ring. Elke lege plek maakt namelijk dat de score per aangebrachte ziel omlaag gaat. Tijdens het spel heb je de mogelijkheid de score per ring positief dan wel negatief te beïnvloeden.

Solospel

In de soloversie speel je tegen jezelf, om je eigen score te verbeteren. Er is geen automa als tweede speler. Er zijn wel drie uitdagingen waarmee je kunt spelen (elk daarvan kent drie niveaus: makkelijk, gemiddeld, moeilijk). De versie die ik uitprobeerde was ‘payback day’ waarin je elke keer als Dante een ring bereikt moet kijken of je het aantal aangegeven zielen voor die ring hebt beschuldigd en daarnaast moet je drachmen afstaan. Kun je dat niet dan verlies je punten afhankelijk van de ring waar Dante staat (oplopend van -7 tot -16). Deze uitdagingen geven focus terwijl de spelervaring ongeveer hetzelfde is als bij meerspelers. Al is het wel veel voorspelbaarder vanaf het begin van het spel op welke ringen je je kunt richten. Dat geldt overigens, zij het in iets mindere mate, net zo goed voor het spelen met tweespelers waarbij je net als in de solovariant met de achterkant van het bord speelt waarop een ingekrompen versie van de hel prijkt.

Wat vinden we ervan?

Ongewoon

Inferno trok onmiddellijk mijn aandacht toen ik de kickstartercampagne zag. Tot dan toe had ik weinig aandrang gevoeld om kickstarters te kopen. Dat veranderde onmiddellijk toen ik vernam dat het hier een spel betrof gebaseerd op het wonderschone werk van Dante waarbij de indruk gewekt werd dat men het boek goed gelezen had. Dat bleek helemaal het geval. Voor wie meer wil weten over hoe sterk thematisch het spel in elkaar steekt en hoe goed het boek hierbij gevolgd is, lees hieronder de bijlage ‘La Divina Commedia (boek vs spel)’. Dus bestelde ik mijn allereerste kickstarter. Toen ik deze nog geen jaar later ontving, verscheen bijna gelijktijdig de ‘gewone’ handelseditie die alles behalve ‘gewoon’ is en nauwelijks onder doet voor de luxere versie.

Inmiddels heb ik Inferno aardig wat keren gespeeld met verschillende mensen en kan ik wel concluderen dat het een bijzonder spel is dat flink boven de middelmaat uitsteekt wat betreft spelmechanisme, vormgeving en de wijze waarop het thema verwerkt is in het spel.

Zonder diploma kom je nergens

Wat mij opviel is dat iedereen de regels in eerste instantie onderschat. Je verplaatst een ziel in de hel, zet een werker op een plek in Florence neer en voert de actie daar uit. Hoe moeilijk is dat? Tot je ontdekt dat ze sterk met elkaar samenhangen en dat je voor een actie goed moet zorgen dat je je zaken op orde hebt want je hebt er geld, kinderen, lege plekken in je toren, voorname gasten en/of tonnetjes voor nodig. Vervelende is dat de acties die je nodig hebt om deze zaken te verkrijgen niet per se gunstig zijn met betrekking tot het type zondaren waar je je op wilt focussen. Dat betekent dat je soms naar een actieveld zult moeten gaan, waar jeop dat moment niet de meest nuttige actie kunt doen, maar waardoor je wel vooruit gaat op bijvoorbeeld de track die aangeeft hoeveel vraatzuchtigen je hebt veroordeeld. Dat moet je liefst zien te doen voordat Dante die ring bereikt heeft want hoeveel vraatzuchtigen je ook hebt beschuldigd, als je geen diploma voor het aanbrengen van dit type zondaren behaald hebt, dan krijg je er nul (!) punten voor aan het eind (het is heel lastig om later alsnog een diploma te bemachtigen, zij het niet onmogelijk).

Wisselwerking tussen bewakers

De twee bewakers die je elk spel toevoegt, geven zoals eerder al genoemd, elk een andere dynamiek aan het spel. Niet alleen om wat je met elk afzonderlijk kunt doen, ook de combinatie maakt uit. Als je bijvoorbeeld Plutus en Phlegyas (deze horen bij de luxe versie) samen hebt, dan kun je met behulp van Phlegyas Plutus een beetje ontwijken. Met Plutus kun je een barricade werpen op een plek waardoor als andere spelers daar vandaan een ziel willen verplaatsen ze aan jou geld moeten betalen. Phlegyas kan er juist voor zorgen dat je een ziel binnen een ring mag verplaatsen waardoor je die ziel voor die barricade weg kunt halen om de ‘tol’ te ontlopen. En zo zijn er meer bewakers die elkaars sterkte kunnen verzwakken of juist versterken.

Onzeker verloop

Dit spel is geen standaard eurogame of workerplacement. Het lijkt er wel veel op alleen zijn er een paar dingen duidelijk anders. Het belangrijkste verschil is dat je bij Inferno bij de start nog geen idee hebt wat een goede strategie zal zijn. Dat wordt pas zichtbaar in de tweede helft van het spel. Aan het begin van het spel weet je nog niet in welke type zondaren je je het best kunt specialiseren terwijl je al wel op je klompen aanvoelt dat op alles inzetten geen goede strategie is. Pas als je ziet welke ringen redelijk goed gevuld raken, waar andere spelers voor gaan en wat voor type zielen het kerkhof steeds binnen wandelen, krijg je een idee waar de meeste punten te halen zullen zijn. Het zijn de spelers zelf die dat bepalen dus elk spel zal weer anders zijn. In één potje dat ik speelde was iedereen zo bang om anderen iets gunstigs toe te spelen dat er heel weinig zielen de hel binnenkwamen en iedereen vooral resources aan het verzamelen was en voor zover mogelijk alleen met zielen die zich al in de hel bevonden aan de wandel gingen in plaats van nieuwe zielen te laten oversteken. Daardoor werd de hel slechts heel langzaam gevuld waardoor het minder opleverde om in te zetten op beschuldigen en het relatief meer opleverde om de weinige zielen die er wel waren naar hun bestemming te brengen.

Mijn meest strategisch ingestelde medespelers vonden Inferno aanvankelijk frustrerend omdat ze moesten afwachten en nog niet sterk vooruit konden plannen. Alsof ze zonder enig houvast speelden. Dat zag je dan gedurende het spel veranderen en uiteindelijk vond iedereen inclusief de ‘enorme strategen’ het spel intrigerend en wilde het graag nog eens spelen. Zelf vond ik het spel al direct vanaf het eerste ogenblik fascinerend. Wel raad ik aan om 'm met drie of vier personen te spelen. In het solo- en tweespelersspel is het vanaf het begin wat voorspelbaarder hoe de hel gevuld zal worden wat het mijns inziens minder spannend maakt.

Vormgeving

De vormgeving verdient apart aandacht. Die is knap gedaan. Het spel en alle onderdelen hebben kleur gekregen ondanks het donkere thema en zonder dat het ineens een vrolijke boel lijkt te zijn geworden in de hel. De tekeningen corresponderen met beschrijvingen in het boek. Alleen de doos valt wat mij betreft wat uit de toon. Die geeft de indruk dat je met een fantasy- of horrorspel te maken hebt wat niet het geval is.

Bijlage: La Divina Commedia (boek vs spel)

Inferno zit thematisch heel sterk in elkaar en volgt – voor zover mogelijk in een bordspel – prachtig één van de meest beroemde boeken uit de Westerse literatuur. Voor wie geïnteresseerd is in hoe spel en boek samenhangen, voeg ik hierbij deze bijlage toe over het boek omdat het én een prachtig werk is én zó goed verwerkt zit in het spel.

Van de rechte weg afgedwaald

Dante’s 14^e eeuwse Italiaanse meesterwerk De Goddelijke Komedie is in dichtvorm geschreven en bestaat uit drie delen: de hel, de louteringsberg en het paradijs. Dante is zelf de hoofdpersoon. Hij is er slecht aan toe is (“Op het midden van onze levensweg bevond ik me in een donker woud, omdat ik van de rechte weg was afgedwaald.”). Zijn jong gestorven grote liefde Beatrice (zij staat heel groot afgebeeld op de binnenkant van de doos) maakt zich zorgen over hem en regelt daarom vanuit de hemel een rondleiding door de hel zodat haar geliefde kan zien hoe vreselijk het daar is en inziet dat hij er alles aan moet doen daar niet terecht te komen. De gids die hem zal rondleiden, is niemand minder dan zijn grote literaire held en mede-dichter Vergilius.

Louteringsberg en Paradijs

Na de hel volgt in het boek een tocht over de louteringsberg waar mensen lopen die weliswaar gezondigd hebben maar niet zo erg dat ze daar eeuwig voor moeten boeten. Zij moeten wel eerst gelouterd worden om uiteindelijk het hemelse paradijs te kunnen betreden. Omdat de Goddelijke Komedie eindigt in de hemel in jubelstemming, heet het een komedie en niet omdat het een grappig bedoeld boek is (‘komedie’ was destijds meer een soort spoiler alert van ‘dit werk loopt goed af’ in tegenstelling tot een tragedie).
Zowel de Louteringsberg als Het Paradijs zijn een stuk saaier om te lezen dan de Hel. Zeker het Paradijs waarin alleen maar op ongeveer soortgelijke wijze gejubeld wordt over hoe mooi en goed alles er is. Dat deze delen niet tot een nieuw bordspel hebben geleid, is daarom volstrekt begrijpelijk. De hel lijkt hoe dan ook meer tot de verbeelding te spreken vol met spannende, boeiende en – naar het vaak lijkt – filosofische types. Er zijn meerdere bordspellen die zich hier afspelen, terwijl ik er niet één ken die gesitueerd is in de hemel.

De ringen van de hel

De ring met ‘onschuldige zondaren’
Dante’s gids Vergilius is zelf een bewoner van de hel. Hij 'woont' in de eerste ring waar diegenen zich bevinden die weliswaar niets slechts gedaan hebben, maar de pech hadden om vóór Christus geboren te worden. In het Europa van de middeleeuwen meende men dat je pas in de hemel kon komen als je Christus erkend had als de Verlosser maar dat wordt natuurlijk wat lastig als je al vóór zijn geboorte op aarde wandelde. Als troost worden de inwoners van de eerste ring niet gemarteld, de enige kwelling die zij ondergaan is het besef dat ze nooit God en Zijn engelen zullen aanschouwen. Logisch dus dat je in het spel geen zielen kunt veroordelen die in de eerste ring thuishoren.

De muur van Dis
Er zijn in totaal negen ringen in de hel waarbij de eerste zes ringen bevolkt worden door mensen die zichzelf niet onder controle hadden, die toegaven aan hun impulsen (het vlees is tenslotte zwak). De laatste drie ringen bevatten de allerzwaarste gevallen, namelijk zij die heel bewust anderen kwaad hebben gedaan. Daarom zit er tussen de 6^e en 7^e ring een zware muur, de muur van Dis, als extra beveiliging waar zelfs Vergilius en Dante alleen met enige moeite doorheen komen. Hier stuitten ze op bureaucratische problemen en moet er eerst een afgezant uit de hemel neerdalen om ze toegang te geven. In het spel staat deze muur er ook en kost het enige moeite om van ring 6 naar ring 7 te komen. Je moet daarvoor eerst een toegangspoort creëren.

Helse bewoners
Tijdens Dante’s helse tocht komt hij veel bekenden tegen. Beroemdheden en persoonlijke bekenden. De Goddelijke Komedie is flink politiek beladen. Tegenstanders uit politiek en religie situeert Dante opvallend vaak in de hel. Ook kom je er beroemdheden tegen zoals Cleopatra (haar zonde: wellust). En zelfs Mohammed (zijn zonde: bedrog). Iedere ring wordt bewaakt door een mythologisch figuur zoals de hellehond Cerberus, de half stier-half mens Minotaurus en de andere bewakers die je bij het spel meegeleverd krijgt en waarvan je er ieder spel twee kiest.

Passende straffen
Je leest in Inferno niet alleen wie zich in welke ring bevindt maar je komt tevens te weten wat voor straffen ze ondergaan. Die houden verband met hun zonde. Zo geldt voor de wellustigen dat omdat ze hun begeerte niet onder controle hadden ze alle kanten opgeslingerd worden: “[…] die slechte geesten [worden] door de stormwind naar hier, naar daar, naar onder en naar boven meegevoerd: nooit kunnen ze enige hoop koesteren op vermindering van pijn […]”. Op het speelbord van Inferno zie je de stormen getekend in de tweede ring. Waarom het voor vraatzuchtigen (3^e ring) passend is dat er ijzige hagel, regen en sneeuw op hen neerdaalt, is voor mij wat lastiger te verklaren, maar er zal vast een goede middeleeuwse reden voor zijn.
In de laagste ring (in het binnenste van de aarde) bevinden zich de allerergsten, namelijk de verraders. Het is er ijzig koud en middenin dat ijs zit de duivel zelf die onder meer Judas opeet. Dit is door de vormgever heel beeldend weergegeven op het speelbord. De hel werd toentertijd gezien als een plek waar je bloot gesteld werd aan extreme omstandigheden. Het betrof niet alleen vuur, maar ook ijs, stormwind en verwoestende hagel. Vandaar dat je op het speelbord van Inferno niet alleen vuur en vlammen ziet.

Inferno kun je prima spelen zonder Dante's werk gelezen te hebben. Al zul je het nóg meer weten te waarderen als je een beetje weet hebt van La Divina Commedia. In het regelboek geven de makers niet voor niets enige achtergrondinformatie. Het spel wordt er zoveel logischer door. Naast dat het ontzettend plezierig is om te zien hoe zeer het boek verweven zit in het spel.

Gebruikte literatuur: Dante Alighieri, De goddelijke komedie, 14 eeuw (Nederlandse vertaling door Frans van Dooren, Uitgeverij Ambo1987)