Barcelona

Het is halverwege de 19e eeuw. Barcelona is de dichtstbevolkte stad van heel Europa. Kort nadat de oude stadsmuren eindelijk waren verwoest, presenteerde Ildefons Cerdà, die nu wordt beschouwd als de uitvinder van het urbanisme, het plan voor de creatie van de “Eixample”, de uitbreiding die Barcelona zo hard nodig had. De bouw ervan begon in 1860.

Deze tekst, op de achterzijde van het door Zuzanna Kołakowska en Aleksander Zawada schitterend vormgegeven Barcelona van Dani Garcia, was het begin van een dagenlange verdwaling in de krochten van het wereldwijde internetwebwerk. Van Dani Garcia had ik in 2023 nog niet gehoord en van het koppel illustratoren had ik ook nog nooit iets gezien. Ik had er zelfs geen idee van dat het urbanisme ooit was 'uitgevonden'.
Met de doos nog in het cellofaan klikte ik naar Wikipedia, BoardGameGeek en Google. Ik raakte gefascineerd door het thema, speelde het spel een aantal malen, kwam daar steeds meer over te weten en zag hoe geweldig dat verwerkt was in het spel. Hierdoor wilde ik nóg meer weten van Ildefons Cerdà en het Eixample van Barcelona en dus stelde ik het schrijven van een review telkens  en nogmaals uit. Daarbij kwam dat die dekselse Dani Garcia ook niet stil zat. Nu, iets meer dan een jaar later, is zijn portfolio adembenemend:

• Arborea (2023)
• Barcelona (2023)
• Windmill Valley (2024)
• Daitoshi (2024)
• Barcelona: Passeig de Gràcia (2024)
• Neko Syndicate (2024)
• Coming of Age (2025)

En dan die twee tekenaars. Ik had oprecht nooit van hen gehoord maar dat moet een blinde vlek geweest zijn. Zuzanna Kołakowska komt uit Polen en is momenteel werkzaam als in-house illustrator en grafisch ontwerper voor Board&Dice. Ze werkte voor die uitgever, behalve aan Barcelona, ook aan het grafisch ontwerp en een deel van de illustraties voor Terracotta Army en PowerCore: Call of Cthulhu. Tijdens deze klus leerde ze Aleksander Zawada kennen, die vooral bekend is van zijn illustraties voor Tekhenu: Obelisk of the Sun, Tawantinsuyu: The Inca Empire, Tabannusi: Builders of Ur en Origins: First Builders.

Board&Dice moet het talent van Garcia meteen herkend hebben en gaven blijk van een groot vertrouwen door deze twee ervaren kunstenaars aan hem te koppelen toen de productie van dit spel begon. Bijzonder, want Garcia had op dat moment nog geen titel op zijn naam. Wanneer je naar dit eindresultaat kijkt kun je niets anders dan erkennen dat het een gouden greep is. Deze drie vormen een indrukwekkend supertrio.

Eixample de Barcelona

Maar laten we beginnen met het thema. Rond 1830 was elke vierkante meter binnen de stadsmuren van de stad Barcelona volgebouwd. De straten waren te nauw voor het groeiende transport en problemen met de riolering konden niet meer worden opgelost. Er was sprake van een algeheel infarct. De enige oplossing was: de stadsmuren afbreken en uitbreiden naar buiten. Tegelijk daarmee moest er binnen de stadsmuren een enorme planologische operatie plaatsvinden om de stad toekomstbestendig te maken.
Begin daar maar eens aan... en bedenk daarbij ook dat alles nog met de hand gedaan moest worden.

Ildefons Cerdà volgde een opleiding tot civiel ingenieur (Spaans: Ingeniero de Caminos, Canales y Puertos). Toen de toenmalige regering uiteindelijk onder de publieke druk bezweek en toestemming gaf om de stadsmuren van Barcelona af te breken, realiseerde hij zich dat er een plan nodig was voor de stadsuitbreiding. Het nieuwe deel van de stad moest een efficiënt en leefbaar gebied worden, in tegenstelling tot de verstopte, voor epidemieën vatbare oude stad binnen de stadsmuren.
Hij was meer dan twintig jaar bezig om zijn ideeën voor het project voor te bereiden en in praktijk te brengen.

1. Allereerst met de wens om de hygiëne te verbeteren, gebaseerd op een kritiek op de toenmalige situatie in de stad en de leefomstandigheden van de inwoners. Hierin legt hij duidelijk de situatie bloot die het gevolg is van de concentratie van de industrie en de arbeidersbevolking in zeer precaire sanitaire omstandigheden, iets wat zijn 'alternatieve' voorstel rechtvaardigt voor een 'nieuwe en grote' stad waar de industrialisatie zich kan ontwikkelen zonder onder deze problemen te lijden.
   Tegelijkertijd maakt hij een vergelijkende studie van steden in andere delen van de wereld om te begrijpen welke mechanismen eerder zijn gebruikt om deze problemen op te lossen: Boston, Turijn, Sint-Petersburg en Buenos Aires. Zijn zorg voor het verzamelen van een verscheidenheid aan gegevens en ervaringen is een methodologisch aspect dat Cerdà zelf uitlegt als “noodzakelijk om het rationele vermogen voortdurend te stimuleren met empirische gegevens om de planner te dwingen een nauwe relatie met de werkelijkheid te onderhouden”.
2. Een tweede belangrijke component van het project is het verkeer, de verplaatsing van goederen en mensen. De kennis die Cerdà had van spoorwegen, een van de grote technologische doorbraken van die tijd, bracht hem ertoe om te zoeken naar de beste manier om ze in de stad in te passen.
   De royale afmetingen van de nieuwe straten en lanen kunnen worden verklaard door de noodzaak om te voorzien in een grote en gevarieerde transportstroom. Het belang van de kruispunten met hun afgeschuinde hoeken (als virtuele achthoeken van twintig meter) maakte het mogelijk dat de verschillende stromen van richting konden veranderen. Het feit dat er één ruimte was gereserveerd voor gemechaniseerd vervoer en een andere voor voetgangers impliceerde een verdeling in twee gelijke delen, iets wat in de toekomst een gouden regel voor Barcelona zou worden.

Vooral het tweede punt van het masterplan van Ildefons Cerdà zie je terug in het thema en de spelbeleving van het Barcelona van Dani Garcia

Hoe speel je Barcelona?

In het spel kruip je in de huid van bouwvakkers in het 19e-eeuwse Barcelona die werken aan de nieuwe uitbreiding van de stad. Je belangrijkste doel is om gebouwen te bouwen voor de burgers die de oude stad noodgedwongen moeten verlaten. Tijdens dit proces bouw je ook straten, leg je tramlijnen aan en bouw je openbare diensten. Je kunt zelfs besluiten om het “Modernisme” te verkennen, een nieuwe architectuur- en kunststijl die steeds populairder wordt onder de rijken.
Barcelona is een spel voor één tot vier spelers. Er zitten soloregels in de doos. Het wordt gespeeld over een variabel aantal rondes, onderbroken door drie scorefasen en een eindtelling. Elke ronde heeft elke speler een enkele beurt die bestaat uit twee of meer acties, een bouwfase en vervolgens de voorbereiding op de volgende beurt. Aan het einde van het spel wint de speler met de meeste punten.

De regels van Barcelona zijn niet al te ingewikkeld. Zelfs jongere kinderen die bekend zijn met strategiespellen kunnen dit spel spelen. Op de doos staat dat het spel een uur tot anderhalf uur duurt, maar de ervaring leert dat je er met drie of meer ervaren spelers al snel twee tot tweeënhalf uur mee bezig bent.
Het is een spel van gemiddelde complexiteit waarin je de meeste punten probeert te verdienen en er zijn heel veel verschillende manieren om grote hoeveelheden punten te verdienen in dit spel. Het is heel goed mogelijk dat de teller boven de tweehonderd komt.

Barcelona is een spel dat op drie borden wordt gespeeld. Op het hoofdbord ga je burgers plaatsen, gebouwen bouwen en je overwinningspunten bijhouden. Daarnaast heeft elke speler heeft een eigen spelersbord waarop alle speelfiguren, upgrades en gebouwen komen. Alle persoonlijke fiches staan aan het begin van het spel op het eigen bord, met uitzondering van een paar puntentellers die op het hoofdbord komen.
Er is ook een bord waar je je modernisme-fiches bewaart, en een bonusgrid waar je kasseien plaatst voor je kasseienstraten en trottoirs. Elke keer dat je er eentje plaatst, krijg je ook wat bonussen.
Barcelona bestaat uit veel onderdelen en er gebeurt veel maar de regels zijn, zoals ik al schreef, eenvoudig en de manier van spelen is ook niet al te moeilijk.

Er is ook een katoenen zak in het spel. Elke speler krijgt aan het begin van zijn beurt een paar burgers uit die zak. Er zijn drie verschillende kleuren. Die kleuren staan voor de burgers uit de hogere, midden- en lagere klasse die in deze nieuw te bouwen wijk in Barcelona komen wonen.

Met de kleuren kun je gebouwen van verschillende niveaus bouwen, maar wat je eigenlijk doet wanneer je aan de beurt bent, is dat je beslist in welke volgorde je deze burgers wilt stapelen en ook waar je ze ergens op het bord op een kruispunt wilt plaatsen.
Op het centrale bord van de stad ligt het raster waarop je specifieke gebouwen in drie verschillende soorten en zelfs hoekgebouwen bouwt. Daarnaast zijn daar ook nog de brede straten waar je de tram gebruikt waarmee je passagiers vervoert. Dit raster is dus echt waar het spel om draait. Het eerste wat spelers doen als ze aan de beurt zijn, is hun burgers nemen die ze hebben en ze allebei op een kruispunt plaatsen. Dat kruispunt heeft een verticale en een horizontale actie, maar het kan ook diagonaal zijn, wat betekent dat je tot drie acties kunt krijgen wanneer je aan de beurt bent. Als je die burgers neerzet, kijk je naar de acties en kies je ze in de volgorde die je wilt en voer je ze uit. Je kijkt naar de acties die in de kolom en in de rij staat vanaf het kruispunt waar je staat. Die twee acties mag je uitvoeren.

Als je je burgers op een diagonaal plaatst, krijg je de twee acties van de rij en de kolom en dan krijg je ook de actie die op de diagonaal staat. Dat is een extraatje. Er zijn specifieke acties die op het bord staan afgedrukt maar er zijn ook nog tegels die deze bedekken. Dat kan het spel uitdagender of moeilijker maken maar het voegt wel iets toe aan de herspeelbaarheid.
Met die acties kun je grondstoffen verdienen, gebouwen in de publieke sector openen (zoals een ziekenhuis of een school). Je kunt ook kasseien van je spelersbord halen die je weer plaatst op het bonusbord.
Met een andere actie haal je wegen van je spelersbord en plaatst deze op de stadsplattegrond. Elke actie levert grondstoffen of punten op.
Het prettige is dat elke actie in mijn beleving logisch en consequent voelt en volkomen in harmonie met het thema van het spel. Wanneer je al eens eerder een spelreview van me gelezen hebt dan zou je kunnen weten dat ik een spel pas echt begrijp wanneer het thema de regels ondersteunt en versterkt. Dat is precies wat in dit spel gebeurt; ik snap het omdat het allemaal zo logisch is.
Ik ben hierin overigens niet de enige. Sommige van de andere recensies van dit spel die ik online heb gelezen noemen deze eigenschap op dezelfde manier. Hier maak ik uit op dat die recensenten dat gevoel ook hebben.
Er zijn dus veel verschillende acties die je kunt doen op basis van de plek waar je je burger neer zet. Van elke actie kun je zeggen "Och ja... natuurlijk, logisch!" en voor elk van die acties krijg je punten.
Dit, de punten, is wel iets dat ik vast extra wil benoemen. Je krijgt bijna overal punten voor. Dat loopt snel op en dat kan het idee geven dat je lekker bezig bent. Maar wanneer je naar je medespelers kijkt en ziet dat die het even goed (en beter) doen dan ontstaat er bij mij een gevoel van twijfel... doen we niet iets fout? En dus grijp je vertwijfeld naar het spelregelboek en probeert erachter te komen of en waar dat is. En ook daarover las ik in andere reviews dat collega's (als ik ze zo mag noemen) hetzelfde overkwam. Het blijkt dus dat je in dit spel gewoon dubbel beloond wordt.
Ik vraag me dan af... had dat niet wat minder gekund? Ik zit daar wat dubbel in. Het is erg leuk om stapels punten te verdienen maar ik krijg hierdoor ook het idee dat door het aantal de waarde van die punten een beetje minder wordt.

In het Barcelona van bijna tweehonderd jaar geleden is veel te doen. Je kunt straten bouwen. Er zijn brede straten en smalle straten. Wanneer je die op het centrale bord plaatst dan krijg je wat je afdekt. Maar je krijgt ook overwinningspunten (!) voor het aantal straten in die bepaalde kolom of rij die je plaatst. Het maakt niet uit of het jouw straten zijn of die van iemand anders. Je kunt ook een kruispunt aanleggen. Dat is heel belangrijk maar ook erg duur.
Wanneer je een kruispunt wilt bouwen moet je daar eerst voor betalen. Een kruispunt geeft je de mogelijkheid om bonussen te krijgen wanneer andere spelers je kruispunt activeren maar ook als jij het zelf activeert. Wanneer je dus een kruispunt op een populaire plek in de stad legt, zal dat je in de toekomst zeker helpen als spelers actie willen ondernemen rond dat kruispunt. Het levert punten op!

Op je spelersbord heb je ook een veld voor een modernisme-project. Je kunt een project verbeteren door hier een blokje omhoog te schuiven. Hiermee wordt de vermenigvuldigingsfactor voor een bepaalde modernisme-projecttegel verhoogd. Zo'n project neem je uit het aanbod. Er is een markt beschikbaar.

En natuurlijk kunnen er bij elk van deze acties voorwaarden zijn waaraan je moet voldoen: munten of doeken of iets dergelijks. En voor die voorwaarden moet je eerst bepaalde dingen betalen. Dat zijn de vanzelfsprekende manieren om aan het eind van een spel overwinningspunten te krijgen.

Wanneer je je tram verplaatst, kun je door de straten van Barcelona rijden over het centrale raster waar je burgers neerzet en gebouwen bouwt. Als je dat doet, haal je passagiers van je bord en zet je ze buiten neer. Hoe meer passagiers je van je bord haalt en in het centrale raster plaatst, hoe meer overwinningspunten je krijgt en mogelijk bonuspunten als je de modernisme-fiches hebt genomen die gebaseerd zijn op je passagiers en je tram rondrijdt.

Barcelona is een amanida de punts, of - in gewoon Nederlands - puntensalade. Er zijn heel veel manieren waarop je punten kunt verdienen. Bijvoorbeeld op de drie burgersporen. En wanneer die vol raken dan heb je nog de kans om een heleboel punten te verdienen op basis van de doelen die ook willekeurig op het bord worden geplaatst.
Wanneer je uiteindelijk je puntenmarkers aan het einde van elke rij burgers hebt dan zijn er drie verschillende velden waarop fiches liggen. Die fiches scoor je dan. Bijvoorbeeld twee overwinningspunten voor elk modernismeveld dat je hebt opgewaardeerd op je spelersbord.

De eindafrekening

Dat brengt me bij mijn eigen waardering voor dit spel. Allereerst vind ik de basisstructuur van Barcelona erg goed. De actieselectie via de coördinaten van de kruispunten is lastig maar het bereid je tegelijkertijd, vanaf de tweede beurt, altijd voor op de bouwfase in de volgende beurt. Dat is een prettig mechanisme.

Niet alle actiecombinaties zijn altijd beschikbaar, omdat de ruimtes die door inwoners worden bezet in eerste instantie taboe zijn. Soms moet je dus gewoon de beste van de andere beschikbare acties spelen en optimaliseren, of je moet ervoor zorgen dat je ook een plan B hebt.
Die acties zijn op zich niet moeilijk, dat schreef ik al, maar ze bevatten wel kleine gedetailleerde regels die je moet volgen om tactisch slimme synergieën te bereiken die meer punten opleveren.
Je zou het dus een puntensalade kunnen noemen, hoewel ik dat - als groot liefhebber van het oeuvre van Stefan Feld – beslist niet als een devaluatie zie. Ik hou van concepten waarbij je je doel kunt bereiken door een grote verscheidenheid aan acties - zolang ik de logica daarachter begrijp.
Wat in Barcelona ook bijzonder is, dat het inhalen van een schijnbaar onoverbrugbare achterstand mogelijk is. Dit kan vooral via de modulaire doelen en de multipliers op het Cerdaspoor en door middel van de Modernisme projecten. Hierin zijn grote sprongen in punten mogelijk.

Je moet echter niet helemaal je spoor bijster raken en van je oorspronkelijke plan afdwalen bij het bouwen van gebouwen. Het is niet altijd slim om te kiezen voor wat de beste actiecombinatie lijkt wanneer je als gevolg daarvan geen gebouw kunt bouwen. Hou vol! Voorbereiding door handig geplaatste inwoners is soms onontbeerlijk en soms voorzien de andere spelers je van sjablonen die je dan goed kunt gebruiken.

Ik vind het dus een heerlijk spel dat niet al te lastig is en dat je ook snel onder de knie hebt. De moeilijkheidsgraad van 3.36 die het in de beschrijving op BoardGameGeek gekregen heeft lijkt me toch wel een halve punt te hoog. Ik zou het eerder willen omschrijven als een mild kennersspel. De vormgeving en de manier waarop het thema in de vormgeving en de spelbeleving is verwerkt vind ik buitengewoon fenomenaal. Dat mag duidelijk zijn en dat telt vooral door in mijn waardering: 9 punten!

En hoe komt het nu dat u en ik nog niet eerder van die Ildefons Cerdà hadden gehoord, terwijl zijn werk vele kanten heeft en zijn bijdragen in de afgelopen decennia onderwerp van veel planologische studies zijn geweest? Deze man is een sleutelfiguur in de Europese stedenbouw en schandalig onderschat.
Omdat hij geen geschikte referenties kon vinden, begon hij uit het niets het nieuwe stadsdeel te ontwerpen, wat hij vervolgens de 'Eixample' (Catalaans voor uitbreiding) noemde. Hij gebruikte hiervoor een aantal technologische ideeën van zijn tijdgenoten om weloverwogen een uniek en modern concept te creëren. Gedurende zijn verdere leven werkte hij nog aan andere nieuwe en bestaande projecten, zowel op lokaal als regionaal niveau.
Maar ondanks zijn ongelooflijke staat van dienst stierf hij in bittere armoede, onder andere omdat hij nooit voor zijn grootste werk, het ontwerp van de Eixample, werd betaald.

Over Eixample gesproken. Ook dit spel heeft er een: Passeig de Cracia. Ik hoop dat ik daar snel wat over kan schrijven.